Wstęp
W przypadku ludzi zespoły bólowe kręgosłupa są obecnie z jedną z najczęstszych
dolegliwości i należą do grup określanych mianem chorób cywilizacyjnych. Szacuje się, że
dotyczą one 60 – 80% społeczeństwa. Jak podaje Ćwirlej i wsp., (2005) bóle kręgosłupa
są coraz częstszą przyczyną absencji w pracy oraz hospitalizacji. Każdy z nas w swoim
życiu doświadczył bólu w obrębie kręgosłupa i doskonale wie jaki ma to wpływ na nasze
funkcjonowanie. A jak to jest z psami ?
Subtelne sygnały bólu
W przypadku psów rzadko obserwuje się objawy bólowe, wiele z nich po prostu
tego nie okazuje. Właściciele najczęściej obserwują niechęć do ruchu, w tym do biegania,
skakania, chodzenia po schodach, wstawania z pozycji leżącej, ponadto może pojawić się
brak apetytu oraz posmutnienie (Wojciechowski, 2005). Czasami zmiany w zachowaniu są
one tak subtelne, że bardzo łatwo je przeoczyć. Rozwijają się bardzo wolno, a właściciele
szybko przyzwyczajają się do ich obecności, przyjmują, że „ma tak od zawsze”, „nigdy nie
podnosił łapy jak oddawał mocz”, „nie lubi się tarzać”. Od pierwszych niepokojących
objawów mija zazwyczaj sporo czasu zanim trafią do psiego fizjoterapeuty, a gdy już
trafiają to ból jest dość spory. Terapie które mogły by być krótkie wymagają sporych
nakładów czasu oraz finansów.
Przyczyn bólu może być wiele
Najczęściej objawy bólowe wynikają z obecności zmian zwyrodnieniowych w
obrębie kręgosłupa (fot. 1). Niestety na skutek wielu czynników do których zaliczyć można:
urazy, przeciążenia, obniżoną aktywność ruchową, nadwagę oraz wiek dochodzi do
zwyrodnienia tkanek tworzących funkcjonalne połączenie kręgów. Choroba
zwyrodnieniowa stawów cechuje się powoli narastającą degeneracją chrząstki stawowej
wraz z równoczesnym powstawaniem narośli kostnych oraz ognisk stwardnienia kości
(Wojciechowski, 2005). W większości przypadków właściciel dowiaduje się o zmianach w
kręgosłupie przypadkiem, najczęściej przy okazji zdjęć RTG jamy brzusznej lub i klatki
piersiowej. Najważniejszym celem leczenia zmian zwyrodnieniowych jest zapobieganie
nawrotom choroby i jej postępującemu charakterowi, a możliwe to jest dzięki
wprowadzeniu możliwe jak najszybciej rehabilitacji. Konsekwencją zmian
zwyrodnieniowych w kręgosłupie może być choroba krążka międzykręgowego
występująca u psów różnych ras, płci i w różnym wieku. Dyskopatie najczęściej pojawiają
się u jamników, beagli, cocker spanieli, pudli miniaturowych oraz pekińczyków. Objawem
może być łagodny ból, częściowe lub całkowite porażenie kończyn. Najczęściej obraz
kliniczny mieści się w podanych granicach. Charakterystycznym następstwem
przepuchliny krążka międzykręgowego w odcinku piersiowo-lędźwiowym jest łukowate
wygięcie kręgosłupa oraz napięcie mięśni brzucha. Zwierzęta bez ubytków
neurologicznych lub z lekkimi niedowładami kwalifikują się do leczenia zachowawczego.
Ogromne znaczenie ma wtedy fizjoterapia, której celem będzie zmniejszenie bólu i
przyspieszenie procesów regeneracyjnych, a po okresie ograniczenia ruchowego,
odbudowa masy i siły mięśni, przez minimalny okres 4 tygodni. Rehabilitacja ma również
znaczenie po leczeniu operacyjnym. Zabiegi fizykalne i kinezyterapia znacznie
przyspieszą rekonwalescencję pacjentów. Ból w odcinku lędźwiowo-krzyżowym najczęściej
jest wynikiem zmian zwyrodnieniowych kanału lędźwiowo-krzyżowego i jest zazwyczaj
wypadkową ucisku wywołanego chorobą krążka międzykręgowego typu II Hansena,
nadwichnięciem L–S, niestabilnością wspomnianych kręgów, wytwórczymi zmianami
zwyrodnieniowymi więzadeł oraz powierzchni stawowych. Zespół ogona końskiego występuje z
zasady u owczarków niemieckich, labradorów oraz owczarków belgijskich. Podczas badania
klinicznego podstawowy i najbardziej charakterystyczny objaw stanowi ból przy głębokim
omacywaniu powierzchni grzbietowej kości krzyżowej. U psów przy objawach klinicznych
ograniczających się do bólu i kulawizny stosuje się rehabilitację. Bardziej radykalne postępowanie
obejmuje zabieg chirurgiczny. Co ciekawe u dorosłych owczarków niemieckich stwierdzono, że ból
może być spowodowany osteochondrozą powierzchni stawowej kości krzyżowej lub kręgu L7 z
wtórnym jej oddzieleniem. Zmiana ta jest trudna do zdiagnozowania oraz do leczenia
chirurgicznego, z pomocą przyjść mogą zabiegi fizykalne. Również wady wrodzone kręgów (kręgi
przejściowe, półkręgi, kręgi motyle, bloki kręgowe) stanowią przyczynę bólu. Większość wad
wrodzonych jest uwarunkowania genetycznie i często dotyczy psów ras brachycefalicznych tj.
mopsy, czy buldogi, nie wyklucza to jednak występowania ich u innych ras. Mało tego źródłem
bólu może być zator włóknisto – chrzęsny, choroby nowotworowe oraz urazy wynikające z
wypadków komunikacyjnych.
I co dalej …
Pacjenci bez specyficznych czynników ryzyka mogą być leczeni u
zoofizjoterapeutów, osteopatów i specjalistów terapii manualnej. Jednak najlepszym
rozwiązaniem jest ścisła współpraca z lekarzem weterynarii. Jak widać przyczyn
dolegliwości bólowych może być wiele, dlatego istotne znaczenie ma wcześniejsza
diagnostyka. Dopiero trafnie postawiona diagnoza daje szansę na ustalenie w pełni
skutecznego planu terapeutycznego. W leczeniu bólu stosuje się różne środki
farmakologiczne przepisywane przez lekarza weterynarii oraz niefarmakologiczne
oferowane przez fizjoterapeutów zwierząt, do których zaliczyć można masaż, terapię
manualną, zabiegi fizykalne i kinezyterapię.
W chorobach kręgosłupa prawie zawsze pojawia się towarzyszące napięcie mięśni
przykręgosłupowych, które upośledza ukrwienie mięśnia, powodując gromadzenie się
produktów przemiany materii. Masaż z powodzeniem stosowany od czasów starożytności
stanowi bodziec mechaniczny skierowany na tkanki pacjenta (fot. 2). Dochodzi do zmian o
charakterze miejscowym (miejscowe rozszerzenie naczyń krwionośnych i limfatycznych)
oraz centralnych (oddziaływania m. in. na układ nerwowy). Wspomagająco do masażu
można stosować termoterapię poprzez zastosowanie chociażby lampy sollux (fot. 3).
Zabiegi fizykalne cieszą się dużą popularnością, są dobrze poznane i szeroko stosowane
w wielu schorzeniach. Efekt ich działania utrzymuje się przez dłuższy czas. Jednym z
najczęściej stosowanych zabiegów fizykoterapeutycznych w medycynie weterynaryjnej
jest magnetoterapia (fot. 4), która polega na zastosowaniu wolnozmiennego pola
magnetycznego. Do zalet tej metody fizykalnej można zaliczyć m. in. fakt, że jest to
metoda nietermiczna, dlatego może być stosowana w stanie ostrym. Co więcej może być
wykonywana przez gips, bandaż, przy wczepionych implantach metalowych. Doskonale
sprawdza się przy chorobach zwyrodnieniowych, procesach zapalnych stawów i tkanek
okołostawowych oraz dyskopatii (Bocheńska i Kaniewska, 2012). Równie popularna jest
laseroterapia pozbawiona skutków ubocznych, łagodna terapia, aktywizująca endogenne
procesy metaboliczne, pobudzająca mechanizmy naprawcze i regeneracyjne, usuwająca
napięcia mięśniowe oraz ból różnego pochodzenia (Kozłowska-Ryś, 2012). Co więcej
promieniowanie laserowe wywołuje efekt przeciwbólowy, przeciwzapalny,
przeciwobrzękowy i regeneracyjny. Metoda ta bardzo dobrze sprawdza się w przypadku
zmian zwyrodnieniowych stawów kręgosłupa, bólu pochodzenia mięśniowego i
nerwowego, porażeniu nerwów obwodowych (Kizerwetter, 2014). Z powodzeniem od lat
stosuje się również terapie ultradźwiękami, której efektami terapeutycznymi są
pobudzenie regeneracji tkanek, zwiększenie elastyczności tkanki łącznej, rozluźnienie
mięśni i działanie przeciwbólowe oraz poprawę uwodnienia krążka międzykręgowego.
Elektroterapia wykorzystuje w swojej metodzie m. in. zastosowanie prądu impulsowego
małej częstotliwości. Przez skórna stymulacja elektryczna nerwów (TENS) służy do
zwalczania zarówno bólów ostrych i przewlekłych. Stymulacja nerwowo-mięśniowa
(NEMS) ma za zadanie wywołać skurcz mięśni lub grupy mięśni, a swoje zastosowanie
znajduje w reedukacji neuromięśniowej, zapobieganiu atrofii i wzmacnianiu mięśni. W
przypadku problemów z kręgosłupem bardzo ważne jest bowiem utrzymywanie
odpowiedniego gorsetu mięśniowego. Kinezyterapia będzie zatem podstawą
usprawniania wielu pacjentów. Ćwiczenia poprawiające propriorecepcję, równowagę i
koordynację będą postawą u pacjentów z deficytami neurologicznymi (fot. 5). Ćwiczenia
siłowe zalecane będą pacjentom u których nadrzędnym celem będzie zwiększenie masy
mięśniowej wybranych grup mięśni, w omawianym temacie będą to najczęściej mięśnie
kręgosłupa. Ważne jest jednak, aby wykonywane były przez fizjoterapeutę zwierząt, który
ma wiedzę w doborze ćwiczeń. Przykładowo ćwiczenie w pozycji tańca nie nadaje się u
psów z bólem kręgosłupa w przebiegu dyskopatii lub spondylozy. W początkowej fazie
terapii lepsze efekty uzyskuje się przy kilku krótkotrwałych sesjach, a niżeli jednej długiej.
Doskonałym uzupełnieniem terapii są zabiegi w bieżni wodnej. Praca w wodzie wzmacnia
mięśnie wpływając na ich rozwój i stopień rozciągnięcia, poprawia siłę i wytrzymałość
ścięgien, zwiększa zakresu ruchu w stawach, ułatwia i zachęca zwierzę do obciążania
chorej kończyny. Jest doskonałym rozwiązaniem w przypadku psów otyłych, mających
problemy z poruszaniem się oraz wykazujących znaczną niechęć do jakichkolwiek
ćwiczeń z terapeutą na lądzie. Efekt stabilizujący i wypornościowy wody pozwala wielu
pacjentom na wykonywanie ćwiczeń, których nie są w stanie zrobić na lądzie.
Ale czy to faktycznie działa
Jednym z niezaprzeczalnych dowodów, że rehabilitacja pomaga jest fakt, że
zwierzęta robią coś czego nie robiły wcześniej, np. potrafią skakać, podnosić nogi, a nawet
pielęgnować swoją okrywę włosową. Nie robiły tego bo ból był tak wielki, że uniemożliwiał
im normalne funkcjonowanie. Zatem najbardziej wiarygodnym wskaźnikiem bólu jest
poprawa stanu pacjenta (jego zachowania). Jak podaje Millis i wsp., (2007) stan zdrowia u
ponad 85 % psów wykazujących ból pleców bez jednocześnie występujących deficytów
neurologicznych poprawia się po zastosowaniu rehabilitacji. Z własnego doświadczenia
wynika, że właściciele którzy podjęli się rehabilitowania swoich zwierząt widzą znaczną
poprawę w funkcjonowaniu.
Podsumowanie
Jak wynika z tekstu przyczyn bólu kręgosłupa może być wiele, dlatego tak ważna
jest odpowiednia diagnostyka. Znajomość przyczyny daje możliwość opracowania
odpowiedniego i w pełni skutecznego planu rehabilitacji. Warto pamiętać, że każdy pacjent
jest traktowany indywidualnie, a zastosowane terapie są adekwatne do aktualnego obrazu
klinicznego i są kombinacją metod wymienionych w artykule.