dr inż. Agnieszka Wnuk-Gnich

Rehabilitacja w medycynie ludzkiej znana jest już̇ od wieków. Widząc, jak duże przynosi korzyści, zaczęto ją wykorzystywać́ w medycynie weterynaryjnej. Stosowane terapie przynoszą̨ ulgę̨, skracają rekonwalescencję, polepszają sprawność, a co za tym idzie polepszają jakość komfort i jakość życia Naszych Pupili. Od lat powszechnie stosowana u koni, psów i kotów, coraz częściej jest wykorzystywana w przypadku mniejszych ssaków (króliki, szynszyle, fretki), gadów oraz ptaków, stając się niezbędnym elementem nowoczesnej medycyny weterynaryjnej. Coraz częściej, oprócz farmakologii i zabiegów operacyjnych, stosuje się postępowanie rehabilitacyjne, które wykorzystuje się również, jako formę leczenia zachowawczego (nieoperacyjnego). Celem zoofizjoterapii (rehabilitacji, fizjoterapii zwierząt) jest:

eliminacja przyczyny dysfunkcji (jeśli to możliwe),
poprawa funkcjonowania, komfortu i jakości życia,
redukcja bólu,
redukcja stanu zapalnego,
przeciwdziałanie skutkom unieruchomienia (opatrunki, klatkoterapia),
poprawa kondycji fizycznej, wydolności układu oddechowego i krążenia,
reedukacja chodu,
przeciwdziałanie urazom,
szybszy powrót do sprawności po zabiegach ortopedycznych i neurologicznych,
opieka paliatywna,
umożliwienie/ułatwienie pełnienia „ról społecznych”
samodzielność,
potrzeby bytowe,
komfort, jakość i przyjemność z życia.

Rehabilitacja medyczna to szereg działań (leczniczych, psychologicznych, społecznych, organizacyjnych, technicznych i edukacyjnych) podejmowanych na rzecz konkretnej osoby i mających na celu przywrócenie całkowitej lub przynajmniej częściowej sprawności fizycznej lub psychicznej. Współczesna rehabilitacja zajmuje się m. in. aspektem społecznym, leczniczym oraz zawodowym. Nowoczesne podejście do pacjenta opiera się na jak najszybszym objęciu go kompleksową opieką, której elementem jest fizjoterapia. WHO definiuje fizjoterapię jako świadczenie usług mających na celu przywrócenie, rozwój i utrzymanie możliwości funkcjonalnych i ruchowych jednostki. W obecnych czasach rehabilitacja weterynaryjna rzadko opiera się na monoterapiach. Tworzy się kompleksowe programy usprawniania pacjentów opierających się na zabiegach fizykalnych, terapiach manualnych, czy też kinezyterapii. Do najczęstszych wskazań zalicza się:

REHABILITACJA ORTOPEDYCZNA

choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa i stawów obwodowych,
pourazowe gojenie tkanek w przebiegu (złamania, zwichnięcia, skręcenia stawu, naciągnięcia/naderwania ścięgna, mięśnia, więzadła, torebki stawowej),
dysplazja stawów leczona zachowawczo i operacyjnie,
pooperacyjne gojenie tkanek miękkich po zabiegach ortopedycznych (zerwanie więzadła krzyżowego przedniego, artroskopia, osteosynteza)
opóźniony zrost kostny,
kalcyfikacje na przebiegu ścięgien

REHABILITACJA NEUROLOGICZNA

zator włóknisto-chrzęstny,
wady wrodzone kręgów (Buldożki francuskie),
urazy kręgosłupa (złamania, zwichnięcia -> urazy komunikacyjne).
dyskopatia (zachowawczo i pooperacyjnie),
miopatia degeneracyjna,
spondyloza i spondyloartroza,
zespół końskiego ogona,
uszkodzenia nerwów obwodowych (np. nerwu kulszowego),
awulsja splotu ramiennego,
miastenia,
Polineuropatie,

REHABILITACJA PSÓW SPORTOWYCH I PRACUJĄCYCH

przygotowanie motoryczne do sportu,
opracowanie napięć m-p,
regeneracja i odnowa biologiczna,
prewencja urazów,
urazy i kontuzje

REHABILITACJA W PEDIATRII

złamania,
OCD,
dysplazja stawów biodrowych leczona zachowawczo

REHABILITACJA W GERIATRII

choroba zwyrodnieniowa

Metody stosowane w rehabilitacji

W rehabilitacji zwierząt stosuje się zabiegi takie jak:

laseroterapie,
światłoterapie,
magnetoterapię,
ultradźwięki,
falę uderzeniową,
elektrostymulację (TENS,EMS, TECAR)
hydroterapię,
kinezyterapię,
masaż i terapię manualną.
kinesiotaping,
akupunkturę,

Kompleksowa rehabilitacja polega na odpowiednim łączeniu ze sobą wszystkich wymienionych metod, uwzględniając nie tylko przeciwwskazania do zabiegów, ale także
i komfort oraz możliwość akceptacji danego zabiegu przez pacjenta.

ZABIEGI FIZYKALNE

LASEROTERAPIA

Laseroterapia jest najczęściej stosowaną terapią. Potwierdzają to badania (Kassolik
i wsp., 2009; Wnuk, 2010; Blauth, 2021). Jak podkreśla Mikołajewska (2020) metoda ta ma działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, wpływa na zwiększenie odpływu limfy z miejsc dotkniętych stanem zapalnym, zwiększa syntezę kolagenu i białek, a także zwiększa naczynienie i formowanie kostniny. W rehabilitacji weterynaryjnej najczęściej wykorzystywana jest w przypadku zmian zwyrodnieniowych stawów, przewlekłych, podostrych i ostrych stanów zapalnych tkanek miękkich oraz okołostawowych, a także w przypadku bólu pochodzenia mięśniowego.

Co więcej sprawdza się bardzo dobrze w leczeniu stanów po urazach aparatu ruchu, takich jak:

dolegliwości bólowe kręgosłupa (dyskopatia, zespół końskiego ogona, spondyloza),
stany po urazach aparatu ruchu (skręcenia, zwichnięcia stawu, uszkodzenia więzadeł
i ścięgien)
przyspieszenie tworzenia blizn,
promowanie zrostu kostnego,
zmiany zwyrodnieniowe,
trudno gojące się rany i odleżyny,
porażenia nerwów obwodowych,
terapia punktów spustowych,

W celach leczniczych wykorzystuje się również barwę niebieską oraz czerwoną światła. Światłolecznictwo jest terapią wykorzystującą najczęściej promieniowanie podczerwone. Zdaniem Wrodarczyka i wsp., (2012) terapię tę można stosować́ z powodzeniem przy:

różnego rodzaju bóle: kręgosłupa, bóle mięśniowe, zespół końskiego ogona,
choroba zwyrodnieniowa stawów, ale w okresie przewlekłym. w przypadku zaostrzenia choroby stosujemy zimne okłady,
bóle mięśniowe,
stany po urazowe (w okresie przewlekłym),
przykurcze mięśniowe, zrosty, przerośnięte blizny,
niedowłady,
przygotowanie do masażu,

MAGNETOTERAPIA

Ze względu na szeroki wachlarz zastosowań bardzo często sięga się również po zabiegi z wykorzystaniem pola magnetycznego, które z powodzeniem można łączyć z innymi zabiegami fizykalnymi (Bauer i Wiecheć, 2012; Kizerwetter, 2014, Wnuk, 2015; Wnuk-Gnich, 2019a). Jak podaje Galon i wsp., (2014) metoda ta świetnie sprawdza się w przypadku leczenia:

zmian zwyrodnieniowych układu kostno-stawowego,
pourazowym oraz po zabiegowym gojeniu tkanek,
niedowładach i porażeniach, zapaleniach stawów i tkanek miękkich okołostawowych,
nerwobólach,
zaburzeniach krążenia obwodowego,
obrzękach.

Bardzo istotnym aspektem, który podkreśla Plaskiewicz i wsp., (2015) jest fakt, że pole magnetyczne przenika bez ograniczeń́ przez okrycie (sierść) oraz opatrunek gipsowy. Z punktu widzenia fizjoterapeuty zwierząt istotne znaczenie ma fakt, że stosując tę metodę terapeuta nie musi mieć bezpośredniego kontaktu ze zwierzęciem, co ma istotne znaczenie w przypadku pacjentów agresywnych oraz nieufnych. Magnetoterapia jest metodą nietermiczną, a co za tym idzie można ją stosować́ zarówno w okresie ostrym procesu chorobowego, jak i bezpośrednio po zabiegach operacyjnych (Wnuk-Gnich, 2019a). Co więcej jest jedną z niewielu metod, które można stosować u pacjentów w czasie rozwoju i wzrostu (Marczak, 2014). Odgrywa znaczącą rolę w regeneracji powysiłkowej psów sportowych. Ze względu na swoje właściwości regeneracyjne sprawdza się w przebiegu różnych chorób neurologicznych, których objawami są niedowłady, a także porażenia kończyn. Ułatwia gojenie się ran i przywraca tkankom prawidłowe funkcjonowanie (Bauer i Wiecheć, 2012; Kizerwetter, 2014). Jest jedną z pierwszych metod stosowanych w przypadku opóźnionego zrostu kostnego (Wnuk-Gnich, 2019a).

ULTRADŹWIĘKI

Kolejną metodą są ultradźwięki terapeutyczne (sonoterapia). Jak podkreślają Ito i wsp., (2020) działanie ultradźwięków nie ogranicza się tylko do wpływu miejscowego, ale obejmuje cały organizm, bazując na zmianach miejscowych i ogólnych. Jak wynika z badań Della Rocca (2009) terapia ultradźwiękami zwiększa rozciągliwość tkanki łącznej, rozbija zwłóknienia, zrosty i zwapnienia w tkankach miękkich, usprawnia krążenie, działa przeciwbólowo oraz przeciwzapalnie, a także przyspiesza gojenie ran. Głównie stosuje się je w leczeniu:

chorób dotyczących dysfunkcji stawów i struktur okołostawowych (wylew krwi do stawu, sztywność, przykurcz torebki),
zwyrodnienia,
blizn i bliznowców,
przykurczy mięśni,
w bólu pochodzenia mięśniowego, stawowego

FALA UDERZENIOWA

Coraz częściej zalecanym i wykorzystywanym zabiegiem jest terapia falą uderzeniowa, przynosząca bardzo dobre efekty w leczeniu:

osteoarthritis (choroba zwyrodnieniowa stawów).
mineralizacji i kalcyfikacji na przebiegu ścięgien i mięśni,
tendinopatie i entezopatie,
uszkodzenia przyczepów ścięgnistych,
terapii punktów spustowych,
w promowaniu zaburzonego zrostu.

ELEKTROSTYMULACJA

W medycynie weterynaryjnej stosuje się głównie dwa rodzaje elektrostymulacji. TENS (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation) doskonale sprawdzający się w leczeniu bólu ostrego i przewlekłego oraz NMES (Neuromuscular Electrical Stimulation) wykorzystywany do walki z atrofią mięśniową, reedukacji neuromięśniowej, a co za tym idzie wzmacniania mięśni. Pierwsza z tych metod doskonale sprawdza się w terapii bólu stawów i mięśni, wynikających chociaż by ze zmian zwyrodnieniowych. Druga z kolei jest doskonałą terapią uzupełniającą przywrócenie sprawności pacjentom neurologicznym czy też niepełnosprawnym. Główne wskazania do elektroterapii to:

Choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa,
Dyskopatie,
Stany po urazach,
Zespoły bólowe,
Zaniki mięśniowe,
Ból po zabiegach operacyjnych,
Schorzenia ortopedyczne,
Leczenie przewlekłego bólu mięśniowo-powięziowego
Zabiegi p/bólowe mogą być wykonywane samodzielnie w domu przez Właścicieli .

TERAPIA TECAR

Nowoczesna TERAPIA TECAR, która w dosłownym tłumaczeniu oznacza Transfer (T) Energii (E) pojemnościowej (C-capacitive) i rezystywnej (R-resistive). TECAR terapia to forma terapeutycznej elektroterapii, bezinwazyjna, bezpieczna skuteczna i szybka metoda stymulacji i regeneracji komórek. Początkowo wykorzystywana w sporcie ludzkim w celu przyspieszenia regeneracji po kontuzjach. Dziś wprowadzana do weterynarii i wykorzystywana w chorób i dysfunkcji narządu ruchu (tj. kości, stawów), urazów, patologii i bólu mięśni, ścięgien oraz więzadeł. Doskonałe efekty daje również przy obrzękach, spastyce, zapaleniach, przeciążeniach u sportowców, przykurczach i zanikach mięśniowych, terapii punktów spustowych i wielu innych schorzeniach.

Wodolecznictwo (hydroterapia) to najstarszy dział fizykoterapii. Zabiegi w bieżni wodnej stanowią najnowocześniejszą i najefektywniejszą z metod fizykoterapeutycznych w całej Europie i USA (Wnuk-Gnich, 2019b). Głównym sprzętem wykorzystywanym w terapii wodnej są̨ wszelkiego rodzaju baseny i bieżnie wodne. Ćwiczenia w wodzie wpływają pozytywnie na poprawę kondycji, siły i wytrzymałości mięśni, na wydolność organizmu, zakresu ruchów w stawach, poprawiając ich zasięg w przypadku upoośledzenia funkcjonowania koniczyn. Zdaniem Speer i wsp., (1993) wpływa korzystnie na zmniejszanie obrzęków koniczyn i odczuwanego bólu. Jak podkreśla Wnuk-Gnich (2019b) hydroterapia jest bardzo dobrym wstępem do rozpoczęcia ćwiczeń́ ruchowych, ze względu na pracę w odciążeniu. Co więcej sprawdza się w przypadku pacjentów otyłych, mających problem z wykonywaniem ćwiczeń w normalnych warunkach, w czasie rehabilitacji po zabiegu chirurgicznym, martwicy kostno-chrzęstnej (OCD) oraz po urazach neurologicznych.

KINEZYTERAPIA

Kinezyterapia, inaczej leczenie ruchem, jest najbardziej dostępną formą terapii i nie wymaga specjalistycznego sprzętu. W swoim założeniu wykorzystuje ćwiczenia bierne, ćwiczenia aktywne, ćwiczenia aktywne wspomagane oraz stretching. Ćwiczenia bierne są także doskonałym narzędziem w początkowej fazie usprawniania pacjentów po długotrwałym okresie unieruchomienia kończyn lub poszczególnych stawów, między innymi wynikającym ze stosowania opatrunku gipsowego lub długotrwałej klatkoterapii. Natomiast ćwiczenia aktywne polegają na czynnym i samodzielnym ćwiczeniu zwierzęcia. Bardzo ważne jest by każdy zestaw ćwiczeń był indywidualnie dobrany do potrzeb i możliwości zwierzęcia. Odpowiednio dobrane i dopasowane ćwiczenia są istotne w przypadku

pacjentów pooperacyjnych,
z dysplazją stawów biodrowych (leczenie zachowawcze),
z uogólnioną chorobą zwyrodnieniową,
pacjenci nie obarczający kończyny (wszystko ładnie, ale nie obarcza),
pacjenci lękliwi,
psy wzięte ze schroniska,
pacjenci neurologiczni,
pacjenci w okresie rozwoju i wzrostu, psi seniorzy,
przygotowanie motoryczne psich sportowców i psów pracujących.

MASAŻ I TERAPIE MANUALNE

Nieodłącznym elementem każdego programu usprawniania pacjenta powinien być masaż i terapie manualne. Jak podkreśla Bocheńska (2019) obecnie w fizjoterapii weterynaryjnej funkcjonuje wiele koncepcji, manipulacji i mobilizacji stawowych. Zdaniem Marciniak (2020) zaburzenia funkcjonowania w obrębie jednej struktury, organu przekładają się na funkcjonowanie całego organizmu. Teoria ta i model tensegracji ma ogromne znaczenie w przypadku koncepcji terapii manualnych i holistycznego podejścia do pacjenta.

Głównym celem jest:

przywrócenie bądź poprawa ruchomości między warstwami powięzi lub tkankami, które otaczają narządy,
zmniejszenie bólu,
poprawa wydolności i samopoczucia,
korekcja dysfunkcji ruchowych oraz wzorca ruchowego,
przyspieszenie pourazowe i pooperacyjne gojenie ran,
ponadto działają relaksująco, zmniejszają stres, lęk i uczucie niepokoju, promują zmiany zachowania oraz mogą działać uspokajająco

Ból mięśniowo-powięziowy jest jedną z najczęściej odczuwanych dolegliwości przez człowieka. Jego częstotliwość występowania waha się od 21% do 30% w populacji ogólnej lub nawet 85% do 90% u ludzi z przewlekłym bólem, co więcej, jest on opisywany jako silny stan ograniczający funkcjonowanie, a w konsekwencji jest przyczyną nieobecności w pracy.

KINESIOTAPING

Metoda Kinesio Taping to znana metoda terapeutyczna opracowana i doskonalona przez doktora Kenzo Kase. Badania nad działaniem i wpływem leczniczym tej metody przyniosły dowody na pozytywne oddziaływanie kliniczne na tkanki człowieka (Bagrowski, 2020). Sama taśma ma właściwości zbliżone do skóry, a jej właściwości pozwalają na stosowanie jej w jednostkach chorobowych na różnym etapie chorobowym, w stanie ostrym, podostrym i przewlekłym. Kinesiotaping może stanowić istotne wspomaganie nowoczesnej rehabilitacji weterynaryjnej. W zależności od tego jaki efekt chce uzyskać terapeuta, wykorzystuje się techniki mięśniowe, więzadłowe, powięziowe, limfatyczne, funkcjonalne czy też korekcyjne. Z doświadczenia własnego bardzo dobre efekty przynosi w leczeniu blizny (Wnuk-Gnich i Blauth, 2021).

ZAOPATRZENIE ORTOPEDYCZNE

Ortezy stosuje się u pacjentów, którzy potrzebują wsparcia chorej kończyny lub okolicy. Mogą być:

zginalne,
półsztywne,
sztywne.
Protezy zaleca się, gdy jakaś część ciała pacjenta wymaga zastąpienia, np. dalsza część kończyny, jak stopa czy ręka.

PODSUMOWANIE

Rehabilitacja weterynaryjna w ostatnich latach dołączyła w szybkim tempie do możliwości terapeutycznych w medycynie weterynaryjnej. Na świecie jest ona powszechnie stosowana od przeszło 20. lat. W połączeniu ze standardową medycyną weterynaryjną, fizjoterapia daje możliwość szybszego powrotu do zdrowia, uśmierzenia bólu, zwiększenia możliwości ruchowych, polepszenia jakości i komfortu życia zwierząt